Manastiri Fruške Gore od zapada ka istoku
Fruška gora je planina u Sremu, čiji se najveći deo nalazi u Srbiji (u Vojvodini), dok mali deo zalazi u Istočnu Hrvatsku. Prostire se na dužini od oko 75 km, širine je od 12 do 15 km i zahvata površinu od 525 km². Fruška gora je 1960. godine proglašena nacionalnim parkom i time je postala prvi nacionalni park u Srbiji. Najviši i jedini vrh koji je po kriterijumu planinski (500+mnv) je Crveni Čot (539m), a ostali značajni vrhovi su Veliki Gradac (471m), Iriški Venac (451m), i Stražilovo (321m).
Naziv „Fruška“ potiče od reči etnonima Franak što ukazuje da su Franci naseljavali ili kontrolisali ovu planinu.
Doline i padine Fruške gore su prekrivene livadama, pašnjacima i žitnim poljima, na padinama su voćnjaci i vinogradi sa čuvenim vinskim podrumima, a delovi viši od 300 m su obrasli gustom listopadnom šumom. Na Fruškoj gori je najveća koncentracija lipove šume u Evropi. Oko 700 vrsta lekovitog bilja raste na ovoj planini, a neke od brojnih životinjskih vrsta su: srna, lasica, divlja svinja, zec, itd.
Na prostoru 50 kilometara dužine i 10 kilometara širine na Fruškoj Gori je smešteno šesnaest srpskih pravoslavnih manastira. Ova jedinstvena kulturno-istorijska celina utvrđena je za kulturno dobro od izuzetnog značaja za Republiku Srbiju 1990. godine, a predložena je i za upis na listu svetske baštine UNESCO.
Od zapada ka istoku nalaze se manastiri:
Manastir Privina Glava se nalazi u krajnje zapadnom delu Fruške gore, oko pet kilometara severoistočno od grada Šida, a pored istoimenog sela Privina Glava, nekadašnjeg Prnjavora. Manastirska crkva je posvećena Saboru Svetih Arhanđela.
Ovaj manastir je dobio je ime po osnivaču vlastelinu Privi iz XII veka. Taj stari isposnik je navodno skupio slične sebi iz Moravije prognane sveštenike, i istočno od izvora (gde je sad manastirsko groblje) podigao prvu crkvu i ćelije. Obnovljen je verovatno 1496. godine od strane despota Jovana i vladike Maksima Brankovića, ali se prema turskim dokumentima njegovo osnivanje ili obnova vezuje za sredinu XVI veka. Despot Jovan Branković je imao svoju stolicu (utvrđeni grad) u obližnjem Berkasovu, na brdu Despotovcu. Manastirska bogomolja je podignuta kod izvora potoka zvanog Priva.
Manastir Divša je smešten na zapadnim obroncima Fruške gore, između sela Vizića i Divoša. Manastirska crkva je posvećena Svetom Nikoli.
Crkva je najverovatnije sagrađena u XVI veku, od kada potiču prvi pouzdani podaci u turskim izvorima. Stara manastirska crkva krstoobrazne osnove, obnovljena je 1744. godine pokroviteljstvom Petra Jovanovića, žitelja Novoga Sada. Bila je posvećena prazniku Prenosu moštiju Sv. Nikole. Godine 1764. godine, pokroviteljstvom „pustinožitelja“ Mateja, izgrađena je nova priprata sa zvonikom, nad kojom je osnovana kapela posvećena Pokrovu Presvete Bogorodice. Ikonostas je rezan 1751. godine u Novom Sadu, a slikao ga je 1753-1754. godine živopisac Teodor Stefanović Gologlavac.
Manastir Kuveždin se nalazi na jugozapadnom delu Fruške gore, blizu sela Divoš. Manastirska slava je Preobraženje (slavi se 19./6. avgusta). Budući da je Kuveždin posvećen svetom Savi i svetom Simeonu, manastir je odigrao veoma važnu ulogu u širenju kulta najstarijih srpskih svetaca među lokalnim srpskim življem Srema.
Prema predanju, manastir je osnovao poslednji srpski despot despot Stefan Štiljanović 1520. godine.
Manastir Petkovica se nalazi na jugozapadnom delu Fruške gore između sela Divoša i Šišatovca. Manastirska crkva je posvećena Sv. Petki.
Po predanju manastir je osnovala udovica Stefana Štiljanovića, despotica Jelena u prvoj četvrtini XVI veka. Sačuvan je zapis iz 1772. godine, po kojem je jedno pisano jevanđelje priloženo manastiru 1552. godine. Manastirski hram je bio posvećen Sv. Petki ili Prepodobnoj majki Paraskevi. Crkva je do danas zadržala prvobitni izgled, jedino je drveni zvonik u drugoj polovini XVIII veka zamenjen zidanim. Crkva je ukrašena freskama koje su slikane 1588. godine, trudom igumana Akakija. Iz opisa manastira tokom vizitacije iz 1753. godine, vidi se da je crkva i trpezarija sazidana u vreme pomenutog igumana.
Manastir Šišatovac se nalazi na južnim padinama zapadnog dela Fruške gore u blizini istoimenog naselja i izvora potočića Remete. U početku se manastir zvao Remetica ili Remetski manastir i bio je posvećen Sv. Nikoli.
Prema „Svitku zaveštalnom“, monasi manastira Žiča Ilarion i Visarion predvođeni svojim igumanom Teofilom početkom XVI veka pobegli su od turskog zuluma u Srem i tu su našli malu staru zidanu crkvicu posvećenu Sv. Nikoli. Oni su tu crkvu srušili i na istom mestu 1520. godine podigli novu i posvetili je Rođenju presvete Bogorodice. Taj novi manastir se od druge polovine XVI veka naziva Šišatovac. Godine 1543. u Šišatovac su prenete mošti Sv. Stevana Štiljanovića iz Šikloša u Baranji za vreme igumana Teofila. Svečevo telo počivalo je u orahovom kivotu ukrašenom sedefom do 1760. godine, kada je o trošku vršačkog episkopa Vićentija Popovića izrađen nov, bogato ukrašen metalni kivot, uvijen u crvenu kadifu i okovan srebrom.
Manastir Bešenovo se nalazi na južnim padinama središnjeg dela Fruške Gore, a manastirska crkva je posvećena Saboru Svetih Arhanđela.
Prema predanju manastir je osnovao srpski kralj Dragutin krajem XIII veka. Prvi zvanični podaci o postojanju manastira su turski i potiču iz 1545. godine, a 1783. godine prvi put se spominje zvonik sa kapelom, posvećenoj svetim Kiriku i Juliti. Sledećih decenija podizani su konaci, da bi oni u završnoj fazi bili sa dva sprata i izgrađeni sa tri strane. Godine 1909. oslikan je ikonostas od strane Stevana Aleksića. U manastiru se nalazi grobnica pukovnika Aleksandra Raškovića iz 1773. godine.
U toku je kompletna obnova manastira.
Manastir Mala Remeta se nalazi se na južno-središnjem delu Fruške gore, pored sela Mala Remeta. Ime manastira znači Mala pustinja, a manastirska crkva je posvećena Bogorodičinom pokrovu.
Tradicija osnivanje manastira vezuje za srpskog kralja Dragutina. U protokolu manastira Beočina, navodi se 1844. godine da je manastir Mala Remeta „star 601 godinu”, a što bi moglo da znači da je izgradjen 1243. godine. Kratku istoriju manastira Mala Remeta, napisao je 23. novembra 1738. godine hopovski iguman Irinej Radić.
Manastir Beočin sa manastirskom crkvom posvećenom prazniku Vaznesenja Hristovog, nalazi se na obodu Fruške Gore u mestu Beočin.
Nema pouzdanih podataka o vremenu osnivanja manastira. Prvi put se pominje u turskim dokumentima 1566-1567. godine, kada je imao malu crkvu, za koju se pretpostavlja da je bila sagrađena pod uticajem tradicionalne arhitekture. U Austro-Turskim ratovima, manastir je oštećen i napušten. Današnja manastirska crkva je izgrađena 1734. godine, a trospratni zvonik uz zapadnu fasadu crkve sagrađen je 1762. godine.
Manastir Rakovac nalazi se na severnoj strani Fruške gore u Rakovcu, 10 km od Novog Sada. Manastirska crkva posvećena je Sv. Kozmi i Damjanu.
Legenda kaže da je manastir Rakovac podigao izvesni Raka, koji je na tom mestu ubio jelena. Kako se jelen u hrišćanstvu smatra simbolom samoće i čistote monaškog poziva, Raka je obećao da će svoj greh iskupiti, tako što će na tom mestu izgraditi manastir. Međutim prvi zvanični dokument o manastiru Rakovac datira iz 1546. godine kada su Turci izvršili popis Srema, radi ubiranja poreza. Oštećenja iz I i II svetskog rata su tokom 90-ih godina većim delom obnovljena, a 2003. godine, zahvaljujući donacijama, započeta je izgradnja i obnova konaka.
U zidu kapele manastira Rakovca 1893. su pohranjene kosti mitropolita beogradsko-karlovačkog Vićentija Jovanovića, zaslugom tadašnjeg mitropolita karlovačkog i patrijarha srpskog Georgija Brankovića.
Manastir Jazak se nalazi na južnoj padini Fruške gore, na potezu poznatom pod imenom Gradac, a izgradjen je 1736. godine. Na udaljenosti oko dva kilometra severno od manastira se nalaze ostaci manastira Stari Jazak, odakle su 1705. prenete mošti Cara Uroša iz Nerodimlja, zbog čega je manastir uživao veliki ugled. U vreme mitropolita Vićentija Jovanovića 1736. godine, doneta je odluka o izgradnji nove Crkve Sv. Trojice u baroknom stilu, koju je juna 1758. osveštao mitropolit Pavle Nenadović i u nju je prenet inventar starog manastira.
Manastir Vrdnik je jedan od najznačajnijih manastira na Fruškoj gori, poznat još i kao Mala Ravanica jer su u njega bile prenete mošti Kneza Lazara, 1811. godine na Vidovdan, koji je i slava ovog manastira. Prvi podatak o njemu dolazi iz turskih dokumenata gde se u popisu iz 1566. godine navodi njegovo imanje. Ikonostas je izrezbario karlovački duborezac Marko Vujatović (1809-14), a pozlatio ga je Petar Čortanović. Najlepše su izrađene carske dveri i Bogorodičin tron. Sam ikonostas po svom stilu jeste prelaz od baroka ka klasicizmu. Osim dela moštiju Kneza Lazara, manastir poseduje još i mošti svete velikomučenice Anastasije (III vek), svetinje sa Hristovog groba, deo moštiju sv. Teodora Tirona. Sve te relikvije su izložene ispred ikonostasa.
Manastir Staro Hopovo se nalazi u istočnom delu Fruške gore. Manastirska crkva je prvobitno bila posvećena Sv. Nikoli, a kasnije u XVIII veku Sv. Pantelejmonu. Prema predanju manastir je osnovao despot Đorđe Branković krajem XV veka, a prvi zapis o manastiru je iz 1545. godine. Umesto stare drvene crkve, 1752. godine je izgrađena današnja zidana manastirska građevina. Crkva je patosana ciglom a pokrivena hrastovom šindrom.
Manastir Novo Hopovo leži na blagoj padini južnih obronaka Fruške gore, nedaleko od Iriga. Udaljen je svega stotinak metara od magistralnog puta Ruma – Novi Sad, te je jedan od najpristupačnijih fruškogorskih manastira.
Od samog početka postojanja, manastir je uživao veliki ugled kao kulturno središte. Osnivač ove drevne svetinje, kao i većine fruškogorskih bisera je sveti vladika Maksim (Đurađ Branković). Žitije svete majke Angeline navodi svetog Maksima kao osnivača ovog manastira u vremenu od 1496 – 1502 godine. Po tom izvoru manastir Novo Hopovo je njegova prva zadužbina.
Natpis iznad zapadnih vrata ukazuje da je današnja manastirska crkva, posvećena St. Nikoli, sagrađena 1576. godine, na mestu prvobitne crkve koja je porušena, a 1641. godine, za vreme igumana Neofita, manastirske ćelije su stavljene pod krov.
Manastir Grgeteg se nalazi na južnom obronku Fruške gore , a manastirska crkva je posvećena je Sv. Nikoli. Prema narodnom predanju osnovao ga je despot Zmaj Ognjeni Vuk 1471. godine. Stara kamena crkva zamenjena je oko 1770. godine novom baroknom građevinom. Ikonostas koji se danas nalazi u crkvi, slikao je Uroš Predić, 1902. godine.
Manastir Velika Remeta se nalazi u istočnom delu Fruške Gore. Manastirska crkva je posvećena Sv. Dimitriju, a u njegovom sastavu se nalaze i dve kapele. Današnji manastirski kompleks je veoma star i smatra se da je njegova gradnja započeta još u XV veku. Barokni zvonik pridodat mu je 1735. i posvećen je rođenju svetog Jovana Preteče (svetog Jovana Krstitelja). Fasada crkve je prilagođena baroknom izgledu u periodu 1733—1753. Nove ikone za ikonostas izrađene su u prvoj polovini XVIII veka.
Manastir Krušedol se nalazi na južnoj strani Fruške Gore i zadužbina je porodice poslednjih srpskih despota u Sremu – Brankovića.
Manastirska crkva je posvećena prazniku Blagoveštenja. Manastir je osnovao despot Đorđe Branković (u monaštvu nazvan sveti Maksim) sa svojom majkom Angelinom, uz pomoć vlaškog vojvode Jovana Njagoja, između 1509. i 1516.
Ikonostas je komponovan od ikona iz četiri perioda. Najstarije su ikone apostola sa Hristom, Bogorodicom i Sv. Jovanom Krstiteljem, rad iz polovine XVI veka. U crkvi, ispred ikonostasa, nalaze se kivoti u kojima su smešteni ostaci moštiju svetih Brankovića, tj. despota Đorđa Brankovića (monah Maksim) i njegovih roditelja Angeline i slepog Stefana Brankovića. U manastirskoj crkvi leže i posmrtni ostaci mnogobrojnih značajnih Srba. Između ostalih tu su sahranjeni patrijarh Arsenije III Čarnojević, mitropolit Isaija Đaković, patrijarh Arsenije IV Jovanović Šakabenta, grof Đorđe Branković, vojvoda Stevan Šupljikac, knjeginja Ljubica Obrenović i kralj Milan Obrenović.
Izvor informacija i fotografije: Wikipedia